Aby zrozumieć, czym jest poetyka, należy wyjść od ogólnego i oczywiście trochę uproszczonego obrazu badań literaturoznawczych. Nie trzeba opisywać istniejących prądów i szkół; wystarczy przywołać positawy zajmowane wobec zasadniczych wyborów. Na wstępie należy wyróżnić dwie postawy. Pierwsza widzi w samym tekście literackim wystarczający przedmiot poznania, według drugiej każdy poszczególny tekst jest rozpatrywany jako realizacja abstrakcyjnej struktury. […]
Kategoria: Poetyka
PIERWSZA PODSTAWA
Powiedzmy najpierw kilka słów o pierwszej postawie, tej, zgodnie z którą dzieło literackie jest ostatecznym i jedynym przedmiotem poznania. Tę postawę będziemy odtąd nazywać interpretacją. Interpretacja, nazywana często egzegezą, komentarzem, objaśnieniem tekstu, lekturą, analiz ą, lub po prostu krytyką (wyliczenie to nie znaczy, że tych terminów ni6 można rozróżnić, czy nawet sobie przeciwstawić) jest zdefiniowana w […]
IDEAŁ I DRAMAT
Ideał i dramat zmieniają się w toku historii komentarza, która to historia jest współbieżna z historią ludzkości.W gruncie rzeczy interpretacja utworu literaekiego lub nieliterackiego poprzez sam ten utwór i dla niego samego, bez odejścia od niego bodaj na chwilę, bez rzutowania utworu po- ea niego jest w pewnym sensie niemożliwością. Albo raczej — zadanie takie […]
KONSEKWENCJE PROCESU
A jednak jej proces pociąga za sobą pewne, konsekwencje: dwa odczytania jednej książki nie są nigdy takie same. Czytając oddajemy się jakby „biernemu pisaniu”; przydajemy czytanemu tekstowi to, co chcemy i opuszczamy w nim to, czego nie chcemy w nim znaleźć; skoro jest czytelnik, lektura przestaje być czymś immanentnym.Cóż dopiero mówić o pisaniu czynnym, a […]
JEDNO Z MARZEŃ
Nie znaczy to bynajmniej, że to przekraczanie .immanantności nie ma żadnych stopni. Jednym z marzeń pozytywizmu w naukach humanistycznych jest odróżnienie, a nawet przeciwstawienie interpretacji — subiektywnej, łatwej do zakwestionowania, wreszcie arbitralnej — opisowi, czynności pewnej i definitywnej. Od XIX stulecia począwszy formułowano wiele programów tzw. krytyki naukowej, która odrzuciwszy wszelką „interpretację” dawałaby tylko „czysty opis” […]
BADANIA LITERACKIE
Podobnie rzecz się ma z badaniami literackimi: co daje się’ obiektywnie opisać (liczba wyrazów, sylab lub dźwięków), to znów nie pozwala wydobyć na jaw sensu; i odwrotnie, gdzie chodzi o sens, tam niewiele jest pożytku z materialnych miar.A jednak powiedzenie „wszystko jest interpretacją” nie oznacza: wszystkie interpretacjo są równowartościowe. Lektura jest przebieganiem obszaru tekstu; biegnie […]
INTERPRETACJA
Słynne „koło hermeneutyczne”, które postuluje konieczną współobecność całości i części, a tym samym znosi możliwość bezwzględnego początku, jest już samo świadectwem nieuniknionego istnienia wielu interpretacji. Ale nie wszystkie „koła” są równowartościowe: każde pozwala obiec mniej lub więcej punktów tekstowego obszaru i ominąć mniej lub więcej jego elementów. I każdy wie z praktyki, że są lektury […]
W OBRĘBIE POSTAWY
Sięgając po to słowo, którego przeciętny literaturoznawca nie darzy uczuciem, mniej mamy na myśli stopień ścisłości (z konieczności względnej), jaką osiąga ta działalność, bardziej za to ogólną perspektywę, którą obiera badacz: jego celem nie jest już opis pojedynczego utworu, pokazanie sensu, lecz ustalenie ogólnych praw, których rezultatem jest każdy poszczególny tekst. W obrębie tej drugiej postawy […]
CEL BADANIA
Celem badania jest w tym wypadku przeniesienie dzieła do dziedziny uważanej za podstawową, a praca polega na rozszyfrowywaniu i przekładzie; dzieło literackie okazuje się wyrazem „czegoś”, a badanie dąży do uchwycenia poprzez kod poetycki owego „czegoś”. W zależności od tego, czy natura owego poszukiwanego przedmiotu jest filozoficzna, psychologiczna, socjologiczna albo jakaś inna, wspomniane badania wpisują […]
USTAWIONA SYMETRIA
Poetyka burzy ustanowioną w ten sposób symetrię między interpretacją a nauką na terenie badań literackich.W przeciwstawieniu do interpretacji poszczególnych -dzieł nie zabiega o nazwani sensu, lecz zmierza ku poznaniu ogólnych praw patronujących narodzinom każdego dzieła. W przeciwstawieniu jednak do takich nauk, ‘ jak psychologia, socjologia itp., poszukuje tych praw w obrębie samej literatury. Poetyka jest […]
WSZELKIE DZIEŁO
Wszelkie dzieło jest więc rozpatrywane jedynie jako przejaw abstrakcyjnej i ogólnej struktury, której jest tylko jednym z możliwych urzeczywistnień. W ten sposób ta nauka nie zajmuje się realnymi dziełami, lecz możliwą literaturą, innymi słowami: tą abstrakcyjną właściwością, która stanowi specyficzność literackiego faktu, literackością. Celem tego rodzaju badania nie jest artykulacja parafrazy, czy rozumowane streszczenie konkretnego […]
POSZCZEGÓLNE TEKSTY
Poszczególne teksty będą jedynie przypadkami szczegółowymi, które pozwolą opisać własności literatury.Czy sam termin „poetyka” odpowiada temu pojęciu? Wiadomo, że jego sens zmieniał się w dziejach; niemniej opierając się na tradycji, jaik również na niedawnych, choć odosobnionych przykładach, można nim posługiwać się bez obaw. Już Paul Valery stwierdzając konieczność istnienia takiej nauki nadał jej tę samą […]