Aby zrozumieć, czym jest poetyka, należy wyjść od ogólnego i oczywiście trochę upro­szczonego obrazu badań literaturoznawczych. Nie trzeba opisywać istniejących prądów i szkół; wystarczy przywołać positawy zajmo­wane wobec zasadniczych wyborów. Na wstępie należy wyróżnić dwie postawy. Pierwsza widzi w samym tekście literackim wystarczający przedmiot poznania, według drugiej każdy poszczególny tekst jest rozpatry­wany jako realizacja abstrakcyjnej struktury. […]

Powiedzmy najpierw kilka słów o pierwszej postawie, tej, zgodnie z którą dzieło literackie jest ostatecznym i jedynym przedmiotem po­znania. Tę postawę będziemy odtąd nazywać interpretacją. Interpretacja, nazywana często egzegezą, komentarzem, obja­śnieniem tekstu, lekturą, analiz ą, lub po prostu krytyką (wyliczenie to nie znaczy, że tych terminów ni6 można rozróżnić, czy nawet sobie przeciwstawić) jest zdefinio­wana w […]

Ideał i dramat zmieniają się w toku historii komentarza, któ­ra to historia jest współbieżna z historią ludz­kości.W gruncie rzeczy interpretacja utworu literaekiego lub nieliterackiego poprzez sam ten utwór i dla niego samego, bez odejścia od nie­go bodaj na chwilę, bez rzutowania utworu po- ea niego jest w pewnym sensie niemożliwością. Albo raczej — zadanie takie […]

A jednak jej proces pociąga za sobą pewne, konsekwencje: dwa odczytania jednej książki nie są nigdy takie same. Czytając oddajemy się jakby „bier­nemu pisaniu”; przydajemy czytanemu teksto­wi to, co chcemy i opuszczamy w nim to, czego nie chcemy w nim znaleźć; skoro jest czytel­nik, lektura przestaje być czymś immanentnym.Cóż dopiero mówić o pisaniu czynnym, a […]

Nie znaczy to bynajmniej, że to przekracza­nie .immanantności nie ma żadnych stopni. Jednym z marzeń pozytywizmu w naukach humanistycznych jest odróżnienie, a nawet przeciwstawienie interpretacji — subiektywnej, łatwej do zakwestionowania, wreszcie arbitral­nej — opisowi, czynności pewnej i definityw­nej. Od XIX stulecia począwszy formułowano wiele programów tzw. krytyki naukowej, któ­ra odrzuciwszy wszelką „interpretację” dawa­łaby tylko „czysty opis” […]

Podobnie rzecz się ma z badaniami literackimi: co daje się’ obie­ktywnie opisać (liczba wyrazów, sylab lub dźwięków), to znów nie pozwala wydobyć na jaw sensu; i odwrotnie, gdzie chodzi o sens, tam niewiele jest pożytku z materialnych miar.A jednak powiedzenie „wszystko jest inter­pretacją” nie oznacza: wszystkie interpretacjo są równowartościowe. Lektura jest przebiega­niem obszaru tekstu; biegnie […]

Słynne „koło hermeneutyczne”, które postuluje konieczną współobecność całości i części, a tym samym znosi możliwość bez­względnego początku, jest już samo świadec­twem nieuniknionego istnienia wielu interpre­tacji. Ale nie wszystkie „koła” są równowar­tościowe: każde pozwala obiec mniej lub wię­cej punktów tekstowego obszaru i ominąć mniej lub więcej jego elementów. I każdy wie z praktyki, że są lektury […]

Sięgając po to słowo, którego przeciętny literaturoznawca nie darzy uczu­ciem, mniej mamy na myśli stopień ścisłości (z konieczności względnej), jaką osiąga ta dzia­łalność, bardziej za to ogólną perspektywę, którą obiera badacz: jego celem nie jest już opis pojedynczego utworu, pokazanie sensu, lecz ustalenie ogólnych praw, których rezulta­tem jest każdy poszczególny tekst. W obrębie tej drugiej postawy […]

Celem badania jest w tym wypadku przeniesienie dzieła do dziedziny uważanej za podstawową, a praca polega na rozszyfrowywaniu i przekła­dzie; dzieło literackie okazuje się wyrazem „czegoś”, a badanie dąży do uchwycenia po­przez kod poetycki owego „czegoś”. W zależ­ności od tego, czy natura owego poszukiwane­go przedmiotu jest filozoficzna, psychologiczna, socjologiczna albo jakaś inna, wspomniane badania wpisują […]

Poetyka burzy ustanowioną w ten sposób symetrię między interpretacją a nauką na terenie badań literackich.W przeciwstawieniu do interpretacji po­szczególnych -dzieł nie zabiega o nazwani sensu, lecz zmierza ku poznaniu ogólnych praw patronujących narodzinom każdego dzie­ła. W przeciwstawieniu jednak do takich nauk, ‘ jak psychologia, socjologia itp., poszukuje tych praw w obrębie samej literatury. Poetyka jest […]

Wszelkie dzieło jest więc rozpatrywane jedy­nie jako przejaw abstrakcyjnej i ogólnej struk­tury, której jest tylko jednym z możliwych urzeczywistnień. W ten sposób ta nauka nie zajmuje się realnymi dziełami, lecz możliwą literaturą, innymi słowami: tą abstrakcyjną właściwością, która stanowi specyficzność lite­rackiego faktu, literackością. Celem tego ro­dzaju badania nie jest artykulacja parafrazy, czy rozumowane streszczenie konkretnego […]

Poszczególne teksty będą jedy­nie przypadkami szczegółowymi, które pozwolą opisać własności literatury.Czy sam termin „poetyka” odpowiada temu pojęciu? Wiadomo, że jego sens zmieniał się w dziejach; niemniej opierając się na tradycji, jaik również na niedawnych, choć odosobnio­nych przykładach, można nim posługiwać się bez obaw. Już Paul Valery stwierdzając ko­nieczność istnienia takiej nauki nadał jej tę samą […]